Một câu hỏi không mới – nhưng cần được trả lời mỗi ngày.
Ở những nơi nhiều người gọi là “rẻo cao”, “miền xa”, “vùng lõi”, có hàng ngàn người đang sống nhờ vào rừng – không phải bằng cách chặt cây, mà bằng cách gắn bó, gìn giữ.
Họ hái lá thuốc. Họ lấy mật ong. Họ bứt mây, lấy tre, đan gùi, bện dây. Họ không gọi đó là “lâm sản ngoài gỗ” – với họ, đó là kế sinh nhai, là thứ “từ rừng mà có”, “nuôi cái bụng, nuôi con đi học”.
Vậy, rừng có nuôi được người không?
Câu trả lời là: Có – nhưng không dễ.
Rừng – chỗ dựa lâu đời của cộng đồng
Ở nhiều vùng núi, rừng là chợ, là kho thuốc, là nguồn sống.
Từ nhỏ, đứa trẻ đã theo cha mẹ đi hái rau rừng, lượm măng, tìm tổ ong. Lớn hơn chút, chúng biết phân biệt cây thuốc cầm máu, lá nấu tắm cho sản phụ. Người già bảo: “Mình còn rừng là còn sống được.”
Nhiều cộng đồng vẫn giữ được lối sống ấy – vừa khai thác, vừa bảo vệ. Họ không đốt rừng bừa bãi, không hạ cây lấy gỗ. Bởi họ biết rõ: nếu phá rừng hôm nay, thì mùa sau sẽ không còn gì để hái.
LSNG – sống được, nhưng bấp bênh
Lá thuốc cần sấy đúng cách. Mật ong cần lọc sạch, đóng chai cẩn thận. Mây tre phải xử lý chống mốc mọt. Nếu thiếu thiết bị, thiếu kỹ năng, sản phẩm sẽ chỉ bán được giá rẻ – hoặc không ai mua.
Nhiều người hái đầy gùi nhưng không bán được, vì thương lái không đến. Có khi cả bản cùng thu hái một loại, trúng mùa thì lại rớt giá. Biến đổi khí hậu, sâu bệnh, thời tiết thất thường càng khiến sản lượng sụt giảm.
Một số mô hình như trồng sa nhân dưới tán rừng, trồng hồi, quế xen canh, nuôi ong… đã mang lại thu nhập khá. Nhưng để duy trì, cần hướng dẫn, thị trường, đầu ra ổn định – điều mà người dân không thể tự xoay xở một mình.
Người giữ rừng cần được “nuôi” bằng thị trường
Nếu sản phẩm từ rừng không bán được, người dân sẽ buộc phải chọn sinh kế khác.
Khi rừng không thể nuôi người, thì rừng cũng khó giữ.
Muốn rừng thực sự nuôi được người, cần những mắt xích cụ thể:
Kỹ thuật khai thác và sơ chế đúng cách
Nhóm liên kết/Hợp tác xã để gom – chế biến – bán hàng
Thị trường minh bạch, giá cả rõ ràng
Chính sách hỗ trợ: vốn ban đầu, bao tiêu, chứng nhận sản phẩm
Chừng nào sản phẩm rừng còn quanh quẩn ở chợ huyện, phụ thuộc vào vài thương lái, người dân còn bấp bênh.
Rừng nuôi được người – nếu người cùng nhau nuôi rừng
Rừng có thể là nguồn sống – nếu con người biết giữ gìn và cùng nhau phát triển.
Cộng đồng cần được trao cơ hội “làm nghề từ rừng” một cách bài bản, bền vững.
Và những người tiêu dùng nơi phố thị cũng cần hiểu rằng:
Mỗi khi lựa chọn một sản phẩm từ rừng – sạch sẽ, tự nhiên, có nguồn gốc – là bạn đang góp phần nuôi lại chính khu rừng đó.
Rừng không chỉ là tài nguyên.
Rừng là một mối quan hệ sống.
Và nếu chỉ một bên chăm chăm “lấy”, thì sớm muộn sẽ chẳng còn gì để lấy nữa.
by Hanh NGUYEN
photo by Cuong NGUYEN
